Geopolityka Brazlii.

I. Charakterystyka Brazylii.
Federacyjna Republika Brazylii – największe pod względem powierzchni i liczby mieszkańców państwo Ameryki Południowej.Terytorium Brazylii zajmuje prawie połowę powierzchni Ameryki Południowej i rozciąga się w centrum i na wschodzie kontynentu, położone nad Oceanem Atlantyckim. Długość wybrzeża Brazylii wynosi 7 491 km. Kraj graniczy z dziesięcioma innymi państwami: Argentyną, Boliwią, Gujaną Francuską, Gujaną , Kolumbią, Paragwajem, Peru, Surinamem, Urugwajem oraz Wenezuelą. Na terytorium Brazylii można wyróżnić trzy duże krainy geograficzne: część Wyżyny Gujańskiej na północy, Wyżynę Brazylijską na południowym wschodzie, oraz Nizinę Amazonki nazywaną Amazonią, na północy i północnym zachodzie. Poza tym na południowym zachodzie leży także część Niziny La Platy.
Brazylia jest szczególnym krajem w Ameryce Łacińskiej, różniącym się pod względem językowym, kulturowym i politycznym od swoich sąsiadów.
Tereny dzisiejszej Brazylii były zasiedlone przez półkoczownicze plemiona Indian już przynajmniej 6 tys. lat przed odkryciem jej przez Portugalczyków w roku 1500. Przez następne 300 lat Brazylia została skolonizowana przez Portugalię i zamieniona w oparte na pracy niewolniczej dochodowe przedsięwzięcie. W roku 1808 książę Jan (późniejszy król Portugalii Jan VI) wraz z rodziną schronił się w Brazylii przed najazdem Napoleona Bonaparte na Portugalię. Na początku XIX wieku narastały tendencje separatystyczne i w roku 1822 książę-regent Pedro I ogłosił utworzenie samodzielnego Cesarstwa Brazylii. W roku 1889 jego następca Pedro II został obalony i została utworzona republika federacyjna. Pod koniec XIX i w 1. połowie XX wieku do Brazylii napłynęło ponad 5 milionów imigrantów z Europy i Azji. W tym okresie dynamicznie postępowała industrializacja kraju i ekspansja w głąb interioru. Rządy demokratyczne trzykrotnie były zastępowane przez dyktatury: w latach 1930-1934 i 1937-1945 rządził Getúlio Vargas, a w latach 1964-1985 szereg generałów wyłanianych przez junty wojskowe.
Po dojściu do władzy lewicy i prezydenta Luli Brazylia wychodzi z głębokiego kryzysu ekonomiczno-społecznego, który był wynikiem olbrzymiego długu publicznego. Powoduje to pochłanianie znacznej części jej dochodu narodowego. Daje się zauważyć napływ inwestycji oraz znaczący rozwój gospodarczy.
Brazylia jest republiką związkową podzielona na 26 stanów i 1 dystrykt federalny. Konstytucja Brazylii została uchwalona w 1988. Głową państwa i szefem rządu jest wybierany w głosowaniu powszechnym na 4 lata prezydent.
Językiem urzędowym w Brazylii jest język portugalski, który jednak różni się znacznie od używanego w Portugalii. Przede wszystkim brazylijski jest bardziej miękki i melodyjny, jest też wzbogacony szeregiem słów i zwrotów z języków brazylijskich Indian i byłych niewolników z Afryki. Różni się także pisownią. W gminie São Gabriel da Cachoeira językami urzędowymi są dodatkowo języki indiańskie: nheengatu, tukano i baniwa. Poza tym w użyciu są także języki włoski, hiszpański, niemiecki. Liczba ludności 190 010 647 (2007). Przyrost naturalny 1,008% . Grupy etniczne: biali – 49,7%, Mulaci i Metysi – 42,6%, czarni – 6,9%, inni (głównie Japończycy, Arabowie, Indianie) – 0,9%.
Brazylijski Kościół katolicki jest największą narodową wspólnotą wiernych na świecie. Obecnie katolicy stanowią około 67-68% społeczeństwa. W São Paulo jest 54% katolików. Liczbę regularnie praktykujących szacuje się na 19-25%, chociaż w miastach praktykuje nieco mniej niż na prowincji. Widoczny jest odpływ wiernych do takich pochodzących głównie z USA wspólnot, jak Świadkowie Jehowy, mormoni (ok. 1 mln), adwentyści czy różne kościoły ewangelikalne, głównie zielonoświątkowe. Liczbę protestantów szacuje się na około 19-20%. Dodatkowo występują spirytualiści i animiści (1,4%), wyznawcy candomblé i okultyzmu (0,5%), buddyści i szintoiści (0,2%) oraz pozostali (1,7%). Niewierzący stanowią 7,4-10% społeczeństwa. Dane z 2000: Przemieszanie elementów europejskich, afrykańskich i amerykańskich wytworzyło nową oryginalną kulturę. Najsłynniejszym festiwalem rozsławiającym Brazylię na cały świat jest odbywający się przed Wielkim Postem karnawał w Rio de Janeiro. Zawsze zaczyna się w sobotę przed Środą Popielcową i trwa nieprzerwanie cztery dni i noce. Narodowym tańcem jest samba przywieziona przez niewolników z Angoli. Najpopularniejszym sportem w Brazylii jest piłka nożna. Reprezentacja Brazylii 5 razy zdobyła Mistrzostwo Świata. Za najlepszego w historii dyscypliny piłkarza na świecie wielu uważa Brazylijczyka Pelé.Ogromną popularnością w Brazylii cieszą się wyścigi Formuły 1. Brazylijczycy doczekali się wielu wspaniałych kierowców. Szczególnie wspominają tragicznie zmarłego Ayrtona Sennę, który uważany jest za najlepszego kierowcę w historii F1. Obecnie w tej serii wyścigowej startują Felipe Massa i Rubens Barrichello. Również w siatkówce halowej mężczyzn Brazylia od 5 lat jest absolutnym dominatorem, gdyż od 2003 roku wygrała wszystkie możliwe turnieje międzynarodowe. Brazylia zorganizuje Mistrzostwa Świata w piłce nożnej w 2014. W 2016 roku w Rio de Janeiro odbędą się Letnie Igrzyska Olimpijskie.
Ekonomia kraju opiera się na eksploatacji przebogatych zasobów naturalnych, rolnictwie i szybko rozwijającym się przemyśle. W roku 2008 PKB wyniósł 1 665 mld USD (10 326 USD na jednego mieszkańca). Podstawowy problem stanowi wysokie zadłużenie zagraniczne przekraczające 179 mld USD.
Brazylia w składzie swoich sił zbrojnych posiada siły lądowe, marynarkę wojenną (Marinha do Brasil) w jej składzie lotnictwo morskie i piechotę morską (Corpo de Fuzileiros Navais) oraz siły powietrzne (Forca Aerea Brasileira). Brazylia realizowała program nuklearny mający na celu pozyskanie broni jądrowej. Został on jednak anulowany. Brazylia chce z pomocą Francji zbudować 5 okrętów podwodnych (w tym jeden atomowy) oraz 50 helikopterów, a także rozważa kupno 36 myśliwców wielozadaniowych Rafale Dassault. W każdym wypadku, Brazylijczycy stawiają jako warunek transfer technologii. Precedensowy jest nie tylko rozmiar kontraktu – jest to największe porozumienie wojskowe od 50 lat w maksymalnym wymiarze 14 mld dolarów – ale i tempo podejmowania decyzji. Brazylijski Senat zatwierdził umowę na temat okrętów i helikopterów w rekordowym czasie 48 godzin, bez sprzeciwu ze strony opozycji. Jeśli porozumienie dojdzie do skutku, państwo kierowane przez Lula da Silvę stanie się niekwestionowanym liderem zbrojeń w Ameryce Południowej, wyprzedzając Kolumbię i Wenezuelę. Z większych krajów regionu, jedynie Argentyna zostaje w tyle w tej dziedzinie: również Peru i Chile ogłosiły ostatnio inwestycje w wojsko. Brazylia odpowiada w ten sposób na zwiększenie obecności Stanów Zjednoczonych w Ameryce Łacińskiej. Chodzi tu m.in. o ostatnią umowę wojskową USA-Kolumbia, którą odbierają jako zagrożenie wszystkie państwa regionu i która stała się głównym tematem ostatniego szczytu Unasul. Brazylijczycy z niepokojem odebrali też reaktywację Czwartej Floty USA, operującej na wodach Ameryki Łacińskiej. Brazylia łączy ten fakt z odkryciem złóż ropy (tzw. pré-sal) na własnych wodach terytorialnych. Dowódca marynarki wojennej Brazylii adm. Moura Neto podał właśnie ochronę złóż pré-sal jako powód budowy okrętów podwodnych. Oprócz porozumienia wojskowego, Francja i Brazylia deklarują chęć współpracy politycznej. Brazylia jest istotnym podmiotem współczesnej geopolityki. Podczas francuskiej prezydencji G8 w 2011 roku grupa ta zostanie na stałe powiększona do G14 (oprócz Brazylii dołączyłyby Chiny, Indie, Meksyk, RPA i Egipt). Francja popiera stałe miejsce Brazylii w Radzie Bezpieczeństwa ONZ.
Wydaje się, że Brazylia powoli przekształca się z regionalnego mocarstwa w państwo o pierwszorzędnym znaczeniu w świecie. Ma do tego wszelkie podstawy ekonomiczne, ludnościowe i militarne, a oznaczać to też bedzie ostateczny kres resztek niegdysiejszej hegemonii USA w Ameryce Łacińskiej. Nie pomogą tu nawet próby utrzymania wpływów w Kolumbii, bo nie wiadomo czy przy kolejnych wyborach i tam nie nastąpi zmiana orientacji.
W Brazylii mieszka wiele osób polskiego pochodzenia. Polonia w Brazylii liczy sobie, wg różnych źródeł, od 150 tys. (Maryański, 1998) do 800 tys. (Encyklopedia PWN).
II. Brazylijska szkoła geopolityczna.
Zasady polityki zagranicznej Brazylii:
1). Ochrona linii granicznej.
2). Obrona brazylijskiej terytorialnej supremacji w Ameryce Południowej.
3). Zapewnienie wewnętrznej stabilizacji kraju.
Motywy powstania BSzG.
1). Przekonanie o własnej wyjątkowości i posiadanym potencjale.
2). Polityka ekspancjonizmu.
3). Obawy związane z integracją hiszpańskojęzycznego otoczenia.
Etapy brazylijskiej ekspansji:
1). Prywatna eksploracja niezamieszkanych terytoriów i wchłonięcie ich do terytorium Brazylii.
2). Ochrona państwa nad nowymi terytoriami.
3). Arbitraż i aneksja zajętych wcześniej terytoriów.
Atuty brazylijskiej potęgi:
1). Niezmierzona przestrzeń.
2). Niewykorzystane surowce naturalne.
3). Nie odkryty w pełni brazylijski potencjał: gospodarczy, polityczny, demograficzny, kulturowy.
Inspiracje BSzG.
1). „Państwo organiczne” – uzasadniała i tłumaczyła kierunki narodowego rozwoju i postulowała przywództwo Brazylii w integracji regionu.
2). Heartlandu.
3). Manifestu „boskiego przeznaczenia”.
4). Zasada równowagi sił – sojusze Brazylii, Chile, Ekwadoru i Kolumbii przeciw Argentynie, Peru i Wenezueli.
Założenia BSzG.
1). Położenie kraju na peryferiach świata, oddalonego od Euroazji i rywalizacji zimnowojennych; Brazylia jest potęgą w mniej strategicznym południowym świecie.
2). Centralne położenie Brazylii na południowoamerykańskim kontynencie, otoczonej hiszpanojęzycznymi sąsiadami wrogo wobec niej nastawionymi.
3). Rywalizacja z Argentyną, tworzącą napięcie w Cono sur , zapóźnienia w integracji regionu.
4). Znaczenie surowców naturalnych i ludności dla kontynentalnego przywództwa Brazylii i statusu mocarstwa światowego.
5). Kwestia społecznego, politycznego i geograficznego rozczłonkowania kraju.
6). Geopolitycznie zorientowana polityka zagraniczna Brazylii.
7). Strategiczny sojusz z USA.
Ewolucja doktryny obronnej.
1). „Doktryna okrążenia”.
- głosząca zagrożenie ze strony sąsiadów dążących do odbudowania jedności byłych kolonii hiszpańskojęzycznych pod egidą Argentyny,
- zagrożenie ze strony międzynarodowego komunizmu zainstalowanego u sąsiadów.
2). Doktryna bezpieczeństwa narodowego i rozwoju – opracowana w ESG, która była kuźnią wojskowych i cywilnych kadr, które obaliły legalny rząd i ustanowiły juntę wojskową 31.03. 1964 roku. Swoje teoretyczne źródło wywodziła z anttykomunistycznych doktryn północnoamerykańskich poświęconych bezpieczeństwu narodowemu i rozwoju ekonomicznemu.. W Brazylii zakładała dla sił zbrojnych większe wyzwanie wewnątrz kraju niż na zewnątrz – walka z partyzantką komunistyczną. W aspekcie społecznym dążenie do rozwoju ekonomicznego . „Stałe cele narodowe” - - niepodległość, suwerenność, jedność terytorialna, prestiż międzynarodowy, integracja narodowa, dobrobyt narodowy, demokracja, ochrona wartości moralnych i duchowych narodu oraz pokój społeczny.
3). Koncepcja „państwa organicznego” Everardo Buckheusera – wykorzystywał niemieckie koncepcje dotyczące terytorium, rasy, przeznaczenia, państwa i ludności.. Główne cele: obrona suwerenności narodowej, zagospodarowanie terenów przygranicznych, konsolidacja całego terytorium państwa. Szczególnie zajął się zagrożeniami amazoni.
4). „Magiczny trójkąt” i Brazylia Longitudinal” Mario Travassosa – odwołuje się do koncepcji Heartlandu Mackindera. Zwrócił uwagę na konflikty interesów pomiędzy regionem amazońsko-platońskim, a pacyficzno-atlantyckim.. Zwrócił uwagę na konieczność integracji terytorium za pomocą infrastruktury. Drugim problemem jest argentyński ekspansjonizm.
5). Południowoamerykańskie „poncti dolentes” Lysiosa Rodriguesa – koncepcja regionalna w ujęciu konfliktu zimnowojennego. Dążył do zacieśnienia więzów z USA.
6). Geopolityczne koncepcje Golbery’ego do Couto e Silvy- Brazylia jako centralne jądro kontynentu, gdzie powinno spełniać się „boskie przeznaczenie”. Brazylia jako morska flanka na południu. Wyłączność na przywództwo Brazylii w Ameryce Łacińskiej.
W tym ujęciu - Geopolityka
-są to zjawiska, procesy, wydarzenia polityczne wyznaczone przez warunki geograficzne, w których występują,
-służy jako oparcie i sugeruje kierunki działań politycznych
- podporządkowuje się polityce i wykorzystuje znajomość nauk geograficznych,
- doktrynalne „jądro” organizmu jakim jest państwo-naród,
- celem jest dążenie do dobrobytu narodu,
- wspomaga strategię narodową,
- główne obszary to polityka, społeczeństwo, ekonomia i wojsko,
- podwalinami są aspiracje i interesy narodu,
- dążenie do osiągnięcia celów polityki zagranicznej.
7). Koncepcja „brazylijskiego archipelagu” program wewnętrznej ekspansji.
8). Brazylia jako hegemon w Ameryce Łacińskiej.
9). Koncepcja „półokręgów światowych”.
10). Barganha leal – geopolityczna wizja sojuszu brazylijsko-północnoamerykańskiego.
11). Geopolityczne koncepcje Carlosa de Meiry Mattosa.
12). Wizja „tropikalnej cywilizacji”.
13). Brazylia jako mocarstwo globalne.
14). „Geopolityczna kantonizacja” Basenu La Platy według Terezinhi de Castro.
Wszystkie koncepcje BSzG koncentrują się wokół podstawowych celów brazylijskiej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. W swej konstrukcji różnia się priorytetami, sposobami osiąganie założonych celów i metodami działania. W różnym stopniu korzystają z dorobku poszczególnych szkół geopolityki.


Przypisy
1. Dane za: CIA The World Factbook: Brazil. [dostęp 18 grudnia 2008].
2.↑Dane szacunkowe CIA na lipiec roku 2008: CIA The World Factbook: Brazil. Według szacunków ONZ, w roku 2007 Brazylia liczyła ok. 191 791 tys. mieszkańców: World Population Prospects The 2006 Revision. [dostęp 18 grudnia 2008]. Według szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2008, Brazylia liczyła ok. 191 870 tys. mieszkańców: Report for Selected Countries and Subjects – Brazil. [dostęp 18 grudnia 2008].
3. 3,0 3,1 Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2008: Report for Selected Countries and Subjects – Brazil. [dostęp 18 grudnia 2008].
4.[1] Dane statystyczne zaczerpnięto z książki Patricka Johnstona i Jasona Mandryka pt. "Operation World", oraz z innych źródeł.
5. Geopolityka w myśli i praktyce politycznej Ameryki Łacińskiej Marcin Gawrycki Wydawnictwo UW W-wa 2007.