Moralność w internecie.

Moralność w internecie to wyjątkowo ważny temat. Dynamiczny rozwój medium jakim jest internet zaskoczył wszystkich. Twórcy i organizatorzy przekazu informacji za pośrednictwem internetu nie przewidzieli jego skutków. Wśród użytkowników znalazło się wyjątkowo szerokie spektrum osób. Od naukowców, dziennikarzy, twórców po jednostki niedojrzałe, nieodpowiedzialne. Internet stał się codziennym narzędziem pracy wielu osób — w Polsce ma już co najmniej 2,5 miliona użytkowników. Statystyki pokazują, że z internetu najczęściej korzystają osoby młode i dobrze wykształcone. W najbliższych latach ludzie ci zaczną kształtować życie publiczne, rola internetu wzrośnie, a respektowane w sieci standardy moralne mogą przenosić się na inne dziedziny życia. Sam internet jako medium jest wielkim dobrem dla społeczeństwa. Jednak aktywność części jego użytkowników stawiaja pod znakiem zapytania jego organizację, a w szczególności nadzór na zamieszczanymi treściami, formami ich prezentacji i odpowiedzialność za te działania użytkowników internetu. Kiedy więc zastanawiamy się nad etyczną stroną zjawisk w internecie, nie wolno nam zapomnieć, że przede wszystkim odnosi się ona do działalności konkretnych ludzi. Elektroniczna sieć jest narzędziem komunikacji, które może co najwyżej sprzyjać takiemu działaniu lub je utrudniać.
Trudno dobrze zrozumieć problem moralności w internecie bez wcześniejszego odniesienia się do mitów, którymi obrosła elektroniczna sieć. Internet nie składa się z samej pornografii; nie każda strona staje się ofiarą ataku hackerów; nie każdemu, kto wejdzie do internetu, kasuje się zawartość karty kredytowej i nie każdy użytkownik sieci się od niej uzależnia. Internet jest wygodnym sposobem komunikacji między ludźmi, miejscem wymiany opinii i cennym źródłem zasobów.
Pornografia, hackerzy, kradzieże i uzależnienia — to cztery cechy składające się na stereotypowy obraz internetu. Chociaż każdy element ma w sobie coś z prawdy, nosi jednak jeszcze więcej cech uproszczenia. Zalew pornografią daje się we znaki każdemu internaucie. Zdarzają się sytuacje, gdy nawet na zadane hasło “Jezus”, przeglądarki internetowe wśród wyników poszukiwań podawały strony pornograficzne. Zdarza się też, że na darmowych stronach WWW pojawiają się reklamy, zachęcające do obejrzenia materiałów pornograficznych lub zakupu erotycznych gadżetów. Z tego płynie wniosek, że internet zalany jest pornografią czy wręcz przez nią zdominowany; pozwolę sobie jednak dorzucić małe “ale”. Inernet to nie jeden kanał czy kilka, ale to przestrzeń w ramach której to użytkownik decyduje z czego korzystać. Jedną z najważniejszych cech elektronicznej sieci jest interaktywność, użytkownik dociera zazwyczaj do tych materiałów, które sam wybierze. Jeśli ogląda pornografię, to dlatego że sam tak wybrał . Dopóki więc znajdą się ludzie chętni do przesyłania i odbierania takich obrazów, żadne prawne czy informatyczne rozwiązania nie zamkną sprawy raz na zawsze.
W ostatnich kilku latach coraz częściej mówi się o hackerach. Obiegowa opinia przypisuje im nadprzyrodzone zdolności kontrolowania systemów komputerowych i włamywania się w dowolne miejsce na świecie. Hackerzy są dla dzisiejszej kultury kimś na wzór średniowiecznych rycerzy czy amerykańskich kowbojów, a ten, kto chciałby zbagatelizować ich rolę czy umiejętności, skazany jest na pośmiewisko. W środowisku komputerowym powstała nawet definicja hackera, która zdaje się nawiązywać do kodeksów rycerskich. Deontologia tej profesji zakłada, że hackerowi nie wolno skopiować dla siebie danych z “podbitego” komputera, nie wolno mu zniszczyć tych danych ani też spowodować innych poważnych szkód. Może co najwyżej zostawić ślad swojej obecności, na przykład na internetowej stronie właściciela sprzętu. Hackerzy definiują się zatem całkiem inaczej, niż są postrzegani przez społeczeństwo. Jednak ideologia hackera, który na włamaniach się jedynie uczy i nie zamierza nikomu szkodzić, jest nie do utrzymania. Nawet gdy ktoś przestrzega owej hackerskiej etykiety, nie można wykluczyć, że kiedyś zmieni zdanie i włamie się do cudzego komputera — już nie w ramach treningu, ale w poszukiwaniu danych, na których na przykład mógłby zarobić.
Działalność hackerów może przynieść bardzo poważne szkody, a najgłośniejszym obecnie zagrożeniem są kradzieże baz danych z numerami kart kredytowych. Ta najwygodniejsza forma elektronicznych transakcji, umożliwia bowiem załatwienie wszystkiego bez potrzeby wypełniania dodatkowych formularzy, kwitów przelewu czy przekazów pieniężnych. Kłopot w tym, że klient nie ma pewności, czy sprzedawca nie wyciągnie z konta więcej, niż przewidywała to transakcja. Oprócz tego bazy danych z numerami kart kredytowych stanowią poważne zagrożenie: osoba, która ukradnie taką bazę może łatwo zawłaszczyć pieniądze z konta właściciela karty. Chcę też ukazać absurdalność tego lęku. Włamania do komputerów i kradzież numerów kart kredytowych są “unowocześnioną” formą klasycznych włamań i kradzieży. Nikogo nie powinno zatem dziwić, że nie szyfrowane dane przesyłane i przechowywane w elektronicznych sieciach stanowią potencjalny łup dla złodziei. Na pewnym etapie rozwoju internetu pojawili się w nim ludzie nieuczciwi i jest to w jakimś sensie cena, jaką przyszło nam zapłacić za wielkie możliwości tego medium.
Ponieważ dotychczasowe metody przesyłania danych nie zawsze gwarantowały wystarczające bezpieczeństwo, wprowadzane są nowe rozwiązania, polegające m.in. na szyfrowaniu ważnych informacji. Rzetelni administratorzy sieci komputerowych od dawna dbają o bezpieczeństwo danych na swoich serwerach, zabezpieczając je przed wdarciem się intruzów. Czasem wręcz zatrudnia się hackerów, by znaleźli braki w systemie zabezpieczeń.
Jest jeszcze jeden mit o uzależnianiu się wszystkich internautów. Nie jest on bezpodstawny, szacuje się bowiem, że ok. 6% użytkowników tej sieci jest od niej uzależnionych. Internet stanowi atrakcyjną formę spędzania czasu, co raczej sprzyja niż przeszkadza uzależnieniu. Jednak podobnie jak w przypadku innych nałogów — alkoholizmu, nikotynizmu, narkomanii czy hazardu — źródłem kłopotów jest słaba wola i osobiste trudności człowieka. Jeśli chcemy zapobiegać uzależnianiu się od internetu, zamiast dokonywać samosądów nad tym medium, musimy nauczyć się pomagać ludziom, którzy nie potrafią z niego właściwie korzystać. Uzależnienie się od internetu jest ostatnim sposobem wypełnienia pustki, której nie potrafili zaspokoić najbliżsi.
Od pierwszych sekund swego istnienia internet był wykorzystywany jako narzędzie do zrealizowania ludzkich zamierzeń — czasem niecnych, czasem szlachetnych. Internet powstał w 1969 roku jako projekt amerykańskiej Agencji Wysoko Rozwiniętych Projektów Badawczych .Wtedy też połączono drogą elektroniczną cztery amerykańskie uniwersytety. Powstała sieć ARPANet. Bezpośrednią przyczyną jej powstania nie było jednak pragnienie naukowców stworzenia nowego wynalazku, lecz nabierający rozpędu wyścig zbrojeń. Elektroniczna sieć została jednak tak zaprojektowana, by sprawne elementy współpracowały ze sobą niezależnie od zniszczeń czy awarii sprzętu. Dane w internecie są przekazywane w taki sposób, że gdy zostanie odcięty jeden z kanałów komunikacji, przesyłka inteligentnie “szuka” innej drogi, by dotrzeć do celu. Gdy w 1972 powstała poczta elektroniczna, umożliwiając łatwą wymianę myśli m.in. między uniwersytetami, dostęp do internetu miała właściwie tylko grupa specjalistów, dla których stawał się on ważnym narzędziem komunikacji. Problem nadużyć istniał w o wiele mniejszym stopniu, gdyż mała liczba użytkowników pozwalała na daleko posuniętą kontrolę ruchu sieciowego.
Internet nigdy nie był niczyją własnością. Do dziś bardziej doświadczeni jego użytkownicy mają świadomość, że stanowi on dobro wspólne. Korzystanie z internetu z założenia jest darmowe, a ewentualne opłaty wiążą się z zapłatą za możliwość korzystania z łączy teleinformatycznych, jednak nie za udostępnione w sieci dane. Z tych założeń narodziło się głębokie przekonanie społeczności internetowej o konieczności współpracy i wspierania się. Najlepszym przykładem owej świadomości jest system operacyjny o nazwie Linux, uważany obecnie za jedno z najciekawszych zjawisk w informatycznym świecie i fenomen społeczny. Nowy system operacyjny rozwija się bardzo dynamicznie i jest uważany za coraz poważniejsze zagrożenie dla Windows firmy Microsoft. Większość programów dla Linuxa udostępniona jest całkowicie za darmo. Stał się wspaniałym przykładem międzynarodowej współpracy, nie opartej na chęci zysku czy podbicia rynku, ale na wspólnym dążeniu do stworzenia jak najlepszego produktu.
Kolejne istotne zjawisko to netykieta, powstała z potrzeby uregulowania zasad korzystania z sieci. Netykiety nie można uważać za regulamin, gdyż ma ona charakter nieformalny, jest jednak powszechnie respektowana. Netykieta zabrania przesyłania zbyt dużych lub zbyt licznych listów, które mogłyby przeciążyć skrzynkę pocztową odbiorcy. Internauta powinien odpowiadać na każdy list prywatny, zachowując równocześnie powściągliwość w pisaniu do grup dyskusyjnych. W grupach dyskusyjnych nie należy pytać o sprawy, na które padła już odpowiedź. Użytkownik sieci powinien sprawdzać programem antywirusowym własne zasoby, by przypadkiem nie zarazić innych. W internecie oczekiwana jest jawność, trzeba się więc podpisać własnym imieniem i nazwiskiem, a nie pseudonimami.
Początek lat dziewięćdziesiątych przyniósł w internecie z jednej strony rewolucję technologiczną, z drugiej — komercjalizację i pewien upadek moralności. Przełomowym momentem okazała się idea ogólnoświatowej pajęczyny (world wide web). Od roku 1993, uznawanego za początek WWW, zaczęła się eksplozja internetowych witryn. W geometrycznym tempie rosła liczba serwerów, stron i użytkowników sieci. Gigantyczna ilość grafiki, którą autorzy stron WWW umieszczali dla podniesienia ich atrakcyjności, zaczęła powodować przeciążenia łączy komunikacyjnych. W środowisku komputerowym i fachowej prasie pojawiły się głosy zaniepokojenia postępującą komercjalizacją sieci, która przez wiele lat uważana była przede wszystkim za dobro wspólne jej użytkowników. Lata dziewięćdziesiąte w historii internetu przypominają wdarcie się cywilizacji zachodniej do świata kultur pierwotnych. W ciągu sześciu lat powstał w elektronicznej sieci chaos nie do opanowania.
Zastanawiając się nad moralnymi aspektami internetu chciałbym poświęcić nieco uwagi czterem zjawiskom: anonimowości, wirtualizacji życia, obsesji wolności i relatywizmu. Elektroniczne przesyłki zostawiają po sobie ślady, czego mogą obawiać się przestępcy. Dopóki jednak nie ma mowy o łamaniu prawa, nikomu nie przyjdzie do głowy, by sprawdzać, czy osoba podająca się za mężczyznę nie jest kobietą, lub czy trzydziestolatek nie okaże się uczniem pierwszej klasy liceum. Niezależnie od tego jaka część użytkowników sieci oszukuje w komunikacji z innymi, sama możliwość udawania narzuca ostrożność w posługiwaniu się tym medium.
Drugim problemem, który ujawnił się za sprawą internetu, jest wirtualizacja życia, czyli angażowanie się ludzi w coś, co naprawdę nie istnieje, w namiastki rzeczywistości. Aż 30% użytkowników traktuje internet jako sposób ucieczki od rzeczywistości. Stosunkowo łatwo osądzić ludzi, których uzależnienie od sieci nabiera cech klinicznych.
Po trzecie, internet zbyt szybko został okrzyknięty ostoją i gwarantem wolności. W elektronicznej sieci można publikować wszystko, wypowiadać się na dowolny temat, być wulgarnym i aroganckim. Taka obsesyjna wolność bliższa jest pojęciu “wolnej amerykanki”. Dla niektórych internet staje się miejscem słownego wyżycia. Do dzisiaj w fachowej prasie dla internautów nie ma poważnych propozycji uporządkowania tego, co się w sieci dzieje, a moralne postulaty traktowane są jak zamach na sieciową wolność.
Ta specyficznie rozumiana wolność rodzi czwartą trudność, jaką jest skrajny relatywizm. W sieci koegzystują na równych prawach materiały opracowywane przez profesjonalistów i amatorów, plotka łatwo miesza się z prawdą, głębia z płytkością i tandetą.
Zupełny brak norm w dziedzinie informacji — zwłaszcza w Internecie — napisał Jan Paweł II w orędziu z okazji 40. rocznicy Katolickiej Unii Prasy Włoskiej — stwarza niebezpieczeństwo kultury subiektywnej. Najtrudniejsze obecnie jest jednak nie tyle zauważenie problemu, co znalezienie odpowiednich rozwiązań. Porządkowanie sieci jest bardzo trudną sprawą i można je podjąć na trzech poziomach — legislacyjnym, informatycznym i społecznym.
Obawiam się, że w przypadku internetu próba ujarzmienia go za pomocą prawa może okazać się całkowicie bezskuteczna. Elektroniczna sieć nie ma właściciela, którego można byłoby zmusić do wprowadzenia pożądanych rozwiązań. Internet został pomyślany jako sieć odporna na ataki, a jedynym sposobem przejęcia nad nim faktycznej kontroli mogłoby być opanowanie wszystkich jego elementów, radykalne odcięcie większości użytkowników od możliwości korzystania z medium lub całkowite zniszczenie sieci. Ustawy ograniczające działalność internetu — z wyjątkiem ogólnych regulacji telekomunikacyjnych i skrajnych przypadków o kwalifikacji kryminalnej, jak np. włamania — mogą okazać się pustą literą prawa. Całą sytuację pogarsza opinia publiczna internautów, którzy są bardzo wrażliwi na jakiekolwiek próby ograniczania ich swobody. Dlatego szybkie wprowadzenie ustawy, regulującej czy “umoralniającej” internet, mogłoby się spotkać ze zdecydowaną akcją propagandową użytkowników sieci.
Internet jest “odporny” na prawo państwowe, gdyż ma charakter eksterytorialny. Regulacje legislacyjne mogą odnieść pewien skutek tylko w przypadku stworzenia globalnych rozwiązań, np. w prawie Unii Europejskiej, innych organizacji międzynarodowych lub też na mocy porozumień międzypaństwowych. Pozostaje jednak pytanie, czy organizacje te będą chciały wprowadzić rozwiązania godzące w rozwijającą się nową gałąź przemysłu elektronicznego, którymi są na przykład płatne serwisy pornograficzne.
Drugą grupą rozwiązań, dążących do “ucywilizowania” ruchu internetowego, są metody informatyczne. Operatorzy niektórych serwerów mogą ograniczać komunikację z podejrzanymi komputerami, redukować ilość krążącego spamu i wprowadzać tzw. firewalls (“ściany ogniowe”), utrudniające przeniknięcie do sieci osoby niepowołanej. Pojawiło się też oprogramowanie dające możliwość ograniczenia, na przykład przez rodziców, dostępu do stron z wulgarnym językiem, nagością, przemocą i seksem.
Największą szansę uporządkowania internetu daje to, co określiłem jako działanie na poziomie społecznym, inaczej mówiąc: działanie oddolne. Wiele przejawów takiego postępowania można już obserwować w Polsce. Z kwestią pornografii wielu dostawców internetu radzi sobie tak, że zastrzegają w umowie zakaz publikowania przez klienta materiałów pornograficznych, wulgarnych i obscenicznych. Omawiana wcześniej netykieta jest powszechnie uznaną normą dobrego wychowania, chociaż nikt nie mógł jej narzucić z góry. Gdy pojawiają się zagrożenia np. wirusem, internauci rozsyłają do siebie ostrzeżenie przed nim.
Przykładem oddolnego działania jest też chrześcijański serwis WWW Mateusz (www.mateusz.pl), którego autorzy pokazali wysoką klasę, nie dając się sprowokować przez wulgarne listy osób wrogo nastawionych do religii i Kościoła. Odpowiadali grzecznie na wszystkie przesyłki, za co zdarzało się im dostawać podziękowania tych, których jeszcze niedawno stać było tylko na słowną agresję.
Nie oznacza to, że większość użytkowników sieci wprowadza do niej dobre zwyczaje; czasem jednak zdecydowany przykład jednej osoby potrafi wiele zmienić. Wszystko to, co nazywam działaniem społecznym czy oddolnym, ma olbrzymią zaletę — rozwiązuje problemy poprzez bezpośrednie oddziaływanie na ludzi, a nie przez odgórne wprowadzanie kolejnych restrykcji. W niektórych sytuacjach jest to jedyny sposób wpływania na internautów, nie można przecież prawem państwowym czy rozwiązaniami informatycznymi zmusić użytkowników sieci do zachowania dobrych manier, do życzliwości wobec innych itp.
Internet stanowi wielkie wyzwanie dla chrześcijan, którzy także w tej cyberprzestrzennej rzeczywistości powinni być solą ziemi (Mt 5, 13). Jestem przekonany, że wiele wymiarów internetu może całkiem zmienić swój “smak” dzięki obecności chrześcijan, którzy, zamiast szafować surowe wyroki potępienia na pornografów i hackerów, będą dawali przykłady dobrych zachowań: rzetelności, dobroci, skromności, czystości i uczciwości.
Bez uświadomienia sobie elementarnych wymogów moralności trudno przenosić się na szersze wody ogólnoświatowej pajęczyny, a już z całą pewnością niedopuszczalne jest tłumaczenie, że tzw. piractwo mniej szkodzi niż pornografia w cyberprzestrzeni. Internet nie jest bowiem ani moralny, ani też niemoralny. Internet jest taki, jakim stworzą go jego użytkownicy. A zatem internet jest tylko i wyłącznie narzędziem, natomiast problem moralności dotyczy li tylko jego użytkowników.